آیین چشمه باشی یکی از جشنهای چهارشنبه سوری است که در نیر اردبیل برگزار می گردد - وبلاگ حرفه گرگان

به گزارش وبلاگ حرفه گرگان، ایسنا/ براساس آخرین خبرهای واصله، آیین چشمه باشی یکی از جشنهای چهارشنبه سوری است که در نیر اردبیل برگزار می گردد.

در حالی که بسیاری از رسوم و آیین های نیاکان از یادها رفته اند و بسیاری هم در خطر فراموشی قرار گرفته اند، جشن چهارشنبه آخر سال همچنان در سراسر کشور به شیوه های مختلف اجرا می گردد، هر چند بخش هایی از این آیین رو به فراموشی رفته است و دیگر انجام نمی گردد. این اتفاق در خطه آذربایجان بیشتر ملموس شده است، برای مثال چند دهه قبل در آذربایجان به جای قاشق زنی، قورشاق سالاماق یا شال ساللاماق مرسوم بود که در گذر زمان تغییر شکل داده و به نوعی از یاد رفته است.

روح الله محمدی، معاون میراث فرهنگی اردبیل درباره مراسم قورشاق سالاماق گفت: قورشاق سالاماق به این شکل بود که جوانان و نوجوانان در شب چهارشنبه آخر سال و شب عید، شالی را از روزن بام های همسایه ها آویزان نموده و منتظر دریافت عیدی خود از صاحبخانه ها میشدند که به انتهای شال آنها بسته میشد. بعلاوه جوانی هم که به دختر همسایه دل بسته بود، سیب سرخی به انتهای شال بسته و آن را از روزنه خانه دلبند خویش آویزان میکرد و بعد صاحبخانه با چندین سوال به ماهیت شال انداز پی می برد و اگر مایل میشد، دخترش را به آن جوان بدهد، آن را به خانه دعوت میکرد. در غیر این صورت، سیب را برداشته و به جای آن شیرینی و نقل می بستند.

او ادامه داد: چهارشنبه سوری که یکی از جشن های بزرگ ایرانیان است، در منطقه آذربایجان با عنوان چرشنبه آخشامی یعنی شب چهارشنبه و چرشنبه بایرامی یعنی عید چهارشنبه برگزار می گردد. پیش تر در منطقه آذربایجان، چهار روز منتهی به چهارشنبه آخر سال را با عنوان سو چرشنبه سی، اود چرشنبه سی، یئل چرشنبه سی و تورپاق چرشنبه سی که به ترتیب به معنای چهارشنبه آب، آتش، باد و خاک است و از اسامی چهار عنصر حیات الهام گرفته شده، جشن می گرفتند و در هر یک از آنها مراسم ویژه ای برگزار می کردند.

امروزه، در منطقه آذربایجان ایران آخرین چهارشنبه سال با عنوان تورپاق چرشنبه سی جشن گرفته می گردد و مردم بر این باور هستند که در این روز، خاک نفس بهاری گرفته و رستنی ها شروع به رشد می نمایند. این مراسم که در شب آخرین چهارشنبه هر سال (سه شنبه شب) برگزار می گردد، در اصل نخستین جشن پیش از نوروز آذری هاست.

محمدی درباره یکی از جشنهای مهم چهارشنبه سوری در این استان که در لیست میراث ناملموس کشور به ثبت رسیده، گفت: جشن چهارشنبه سوری در استان اردبیل نیز با آیین های خاص از زمانهای گذشته برگزار میشده و این جشن که در شهرستان نیر به عنوان آیین چشمه باشی شناخته می گردد، ریشه ای بسیار کهن دارد، اما بطور گسترده و با حمایت سازمان میراث فرهنگی استان اردبیل از سال 1390 در قالب جشنواره هر سال در حال برگزاری است.

او اضافه نمود: در واقع آیین چشمه باشی یا چرشنبه سویو یا نووا اوستو از چند دهه قبل به علت توسعه زندگی مدرن رنگ باخته بود اما از سال 1390 به همت چند خانواده در شهرستان نیر در راستای حفظ آداب و سنت های اصیل نیاکان خود در منطقه گردشگری بولاغلار (چشمه بولاغلار) در شهرستان نیر دوباره اجرایی شد و این آیین در 25 اردیبهشت 1401 نیز در لیست میراث ناملموس کشور به ثبت رسید. حال پس از گذشت چند سال، سالانه هزاران نفر از شهروندان نیر و سایر شهروندان شهرهای مجاور در صبح آخرین چهارشنبه سال به صورت گسترده در منطقه نمونه گردشگری بولاغلار حضور می یابند.

محمدی شیوه اجرای مراسم چرشنبه سویو یا چشمه باشی که در اردبیل بیشتر با عنواننووا اوستو، یعنی سر جویبار معروفیت دارد را این گونه توضیح داد که در طی این مراسم ابتدا آتش روشن می گردد و مردم با پریدن از روی آتش این شعر را می خوانند آغریم، اوغروم توکولسون/ اودا دوشوب کول اولسون (تمام بلا و گرفتاری هایم در آتش بسوزد و با سلامتی و تندرستی سال نو را شروع کنم)، در ادامه جوانان دم بخت با پریدن از روی آتش آرزوی گشایش در بختشان را می کردند و این شعر را می خواندند آتیل ماتیل چرشنبه / آینا کیمی (تکین) بختیم آچیل چر شنبه

معاون میراث فرهنگی اردبیل ادامه داد: شرکت نمایندگان در مراسم، سپس از روی آب رد می شوند و با آرزوی سلامتی به اعضای خانواده و یکدیگر، جای کهنگی های سال کهنه را با تازگی های سال تازه عوض می نمایند. افرادی که در این مراسم شرکت می نمایند، کوزه های آب قدیمی و تازهی را با خود می آورند و بعد از گذشتن از روی آب، کوزه های قدیمی را در کنار آب می شنمایند و کوزه های تازه را از آب چشمه پر نموده و به خانه برده و به نیت برکت و فراوانی در چهار گوشه خانه می ریزند و باقی آب را به نیت سلامتی و تندرستی یا می نوشند یا در سماورهای خود می ریزند.

او افزود: در ادامه این مراسم، مردم به نیت قطع شدن و جدا شدن از کهنگی ها و نو شدن، با قیچی کردن آب رودخانه، آب کهنه را از آب تازه سوا می نمایند و با قیچی کردن سبزه ها، سبزی و تازگی تازه را آرزو می نمایند و در آخر هم گرد و غبار سال کهنه را از جاروهای خود می زدایند و آن را به خانه های خود می برند.

محمدی به جنبه های فرهنگی و اجتماعی آیین چشمه باشی نیز اشاره نمود و گفت: این آیین به عنوان جشنی برای استقبال سال تازه هر ساله برگزار می گردد و موجب تازه شدن دیدارها و زنده نگه داشتن آیین ها و رسم های اجدادمان می گردد. برگزاری گسترده تر جشنواره چشمه باشی در شهرستان نیر به رونق مالی و فرهنگی این شهرستان یاری خواهد نمود.