انسان ها تاریخ خویش را می سازند - وبلاگ حرفه گرگان

به گزارش وبلاگ حرفه گرگان، خبرنگاران سلمان صادقی زاده برای مطالعه نوروزی کتاب بازگشت کنشگر: نظریه اجتماعی در جامعه پساصنعتی را پیشنهاد داد و نوشت: من برای مطالعه نوروزی کتاب بازگشت کنشگر: نظریه اجتماعی در جامعه پساصنعتی را پیشنهاد می­ کنم. این کتاب یکی از آثار آلن تورن است که ترجمه فارسی آن در تابستان سال 1400 به انتشار رسید. این اثر نظریه جدیدی از جامعه ­شناسی با عنوان جامعه­ شناسی کنش را ارائه می دهد و به لحاظ تئوریک اهمیت بسزایی دارد از این رو، مطالعه آن می ­تواند برای دانش­ آموختگان علوم اجتماعی و به ویژه جامعه­ شناسی آموزنده باشد. تورن در این کتاب، جامعه­ شناسی کلاسیک را مورد انتقاد جدی قرار می دهد و می گوید جامعه شناسی از بدو پیدایش خود مفهوم نظام اجتماعی را به مهم ترین مولفه تحلیل جامعه­ شناختی بدل کرد و نقش کنشگران اجتماعی را به حاشیه برد؛ به نحوی که کنشگر تنها در پیوند با الزامات نظام و ایفای نقش­های اجتماعی معنا می­شد. تورن در این اثر خاستگاه های نظری جامعه ­شناسی را با جامعیت و دقت قابل توجهی ترسیم می­کند و آن را مقارن با پیدایش درک جدیدی از امر اجتماعی می داند.

به تعبیر تورن جامعه شناسی به مثابه شیوه خاصی از تحلیل زندگی اجتماعی شکل گرفت. بنابر تصویری که جامعه شناسی ترسیم می­کرد، نظام اجتماعی مجموعه ای در حرکت بود که از سنت به مدرنیته، از باور به خرد، از بازفراوری به فراوری و در گسترده ترین صورت بندی و به تعبیر فردیناند تونیس از جماعت به جامعه گذار می کرد. در تمامی این برداشت­ها، جامعه بر پایه مدرنیته شناخته میشد. در نتیجه، کنشگران یا در جایگاه کارگزاران پیشرفت تعریف می شدند یا در جایگاه موانع نوسازی (تورن، 1400: 9).

در نتیجه این شیوه از تحلیل، کنشگران اجتماعی نه در مقام سازندگان نظم اجتماعی بلکه در مقام اجزاء جدایی­ ناپذیر نظم اجتماعی شناخته می شوند و اینگونه فهم نظام و درک کنشگران هم پوشانی کامل دارند به نحوی که کنشگر اجتماعی بیش از هر چیز شهروند است و پیوند توسعه شخصی با پیشرفت اجتماعی، پیوندی ناگسستنی پنداشته می گردد. پیامد این تحلیل آن است که تفکیک آزادی فردی از مشارکت در زندگی جمعی ناممکن می گردد و حوزه کنش فعال تحدید می گردد.

تورن نحله­ های عمده جامعه شناسی کلاسیک از جمله ساختارگرایی، کارکردگرایی و تکامل­گرایی و حتی نظریه های متأخرتری مانند نظریه گفتمان را مورد انتقاد قرار می دهد و معتقد است که این مکاتب اساسا ماهیتی ایدئولوژیک دارند و با دستکاری واقعیت اجتماعی، تا مدت ها امکان کنشگری اصیل را نفی و اینگونه وجود کنشگر را انکار کردند.

به طور کلی، می ­توان گفت این کتاب با نقد رادیکال جامعه شناسی کلاسیک، ساختارگرایی را کنار می ­زند و رویکردی سوژه­ گرایانه را جایگزین آن می­کند. در این گذار کانون تحلیل اجتماعی از ساختار به سوژه­ ها تغییر می ­کند. زیرا به باور تورن تاریخ نه محصول ساختارها بلکه نتیجه رفتارهای کنشگران جمعی و فردی است؛ انسان­ ها تاریخ خویش را می­سازند. مفهوم سوژگی یکی از مفاهیم بنیادین نظریه آلن تورن است و به باور تورن تنها با تکیه به سوژه است که میتوان فرهنگ را متحول کرد و آنرا به مقدمه خلق کنش اجتماعی بدل کرد.

در این اثر نظریه تازه جامعه شناسی کنش را ارائه می ­گردد که منطبق با نیازهای جامعه پساصنعتی است. به نظر تورن جامعه­ شناسی کلاسیک مولود فضای تاریخی جامعه صنعتی بود، اما این برساخته علمی از فهم و تبیین مناسبات جامعه پساصنعتی ناتوان است. اگر جامعه­ شناسی­ کلاسیک را بر مطالعه نظم اجتماعی متمرکز بدانیم، جامعه شناسی کنش بر تغییر اجتماعی تمرکز دارد و مطالعه جنبش­ ها را بر مطالعه ساختارها تقدم می ­بخشد.

در این نظریه تازه مفاهیم تاریخمندی، جنبش اجتماعی و سوژه جایگزین مفاهیم جامعه، تکامل و نقش شده و در کانون بازنمایی نوین از زندگی اجتماعی قرار می­گیرد. تورن در کتاب بازگشت کنشگر می کوشد تا نشان دهد جامعه، تاریخ و سیاست چیزی نیست جز برآیند کنش فردی و جمعی کنشگران اجتماعی. به بیان دیگر دنیا اجتماعی آینه گردان کنش کنشگران اجتماعی است و اصالت یا استقلال ذاتی و ابدی ندارد.

مطالعه کتاب بازگشت کنشگر می ­تواند منظره جامعه شناختی نوینی پیش چشم خواننده بگستراند و ذهنیت انتقادی او را در مواجهه با نظریه های کلاسیک جامعه شناسی تقویت کند. از دیگر سو آشنایی با اصول و بنیانهای جامعه­ شناسی کنش می­تواند محقق را در تحلیل واقع بینانه تر پدیده های اجتماعی کمک کند.

منبع:

تورن، آلن (1400)، بازگشت کنشگر: نظریه اجتماعی در جامعه پساصنعتی. ترجمه سلمان صادقی­زاده، تهران: نشر ثالث.